Siemianowice: Lekcja obywatelskości w Pałacu Inspiracji

Wydarzenie składające się z trzech wymienionych powyżej bloków stanowiło forum dyskusji dla środowiska samorządowców, naukowców, przedstawicieli organizacji pozarządowych, ekspertów, polityków, mieszkańców, a także wszystkich zainteresowanych procesami włączania społeczności w oddolny proces kształtowania życia publicznego. Zorganizowano je nieprzypadkowo 9 listopada, czyli dwa dni przed setną rocznicą odzyskania przez Polskę niepodległości, ponieważ w ten sposób Fundacja Stajnia, organizator konferencji, włączyła się w celebrowanie obchodów święta państwowego i niejako sprowokowała do refleksji nad naturą społeczeństwa obywatelskiego i partycypacji społecznej.

Z uwagi na fakt, że konferencja jest częścią większego projektu - Akademii Liderów Społecznych - realizowanego przez Fundację Stajnia, Stowarzyszenie Przestrzeń Zmiany i Pałac Inspiracji, w jej organizacji pomagali wolontariusze, będący uczestnikami wspomnianej Akademii.

Swoje wystąpienia zaprezentowali tacy eksperci jak: prof. zw. dr hab. Tadeusz Sławek z Uniwersytetu Śląskiego („Nowhere Man, albo o potrzebie uczestnictwa”), dr Jan Olbrycht - poseł do Parlamentu Europejskiego i wykładowca akademicki („Kim jest odpowiedzialny i aktywny obywatel Unii Europejskiej?”), Piotr Frączak - Przewodniczący Rady Programowej Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych, prezes Stowarzyszenia Dialog Społeczny, pedagog, działacz społeczny („Organizacje społeczne – fundament II Rzeczypospolitej”) oraz dr hab. Małgorzata Myśliwiec z Uniwersytetu Śląskiego („Problem decentralizacji państwa polskiego – 100 lat doświadczeń”).

- Obywatelskość byłaby tym rodzajem myślenia, który by łagodził zbyt ostre i zbyt nachalnie rygorystyczne i ekskluzywistyczne posługiwanie się słowami typu patriotyzm, czy naród – zauważał prof. Tadeusz Sławek. - Po drugie sprawiłby, przez dalsze pytania typu: co wiem i co widzę, że wrócilibyśmy do pewnego, mówiąc językiem Kapuścińskiego, greckiego rozumienia kultury, starając się zobaczyć rzeczy w innym kształcie – dodał. Prof. Tadeusz Sławek zwrócił także uwagę na to, że poruszając się w przestrzeni obywatelskości, poruszalibyśmy się przede wszystkim w przestrzeni pytań. - Podczas gdy pozostałe kategorie, takie jak patriotyzm czy naród, byłyby kategoriami, które dają raczej odpowiedzi. Natomiast obywatelskość uwielbia pytania – powiedział.

Przywołał także postać Leszka Kołakowskiego. – W ostatniej swojej, już pośmiertnie wydanej książce, Leszek Kołakowski mówi bardzo wyraźnie, że dla większości dzisiejszych problemów ludzkości nie wystarczą rozwiązania techniczne, czy biurokratyczne. Pewnie po części są konieczne, ale nie wystarczą. Potrzebne jest coś, co on nazywa przemianą, używając zresztą pięknego, biblijnego słowa metanoja. To przemiana, czyli zmiana postawy. Wydaje mi się, że obywatelskość byłaby nowoczesnym terminem na tego rodzaju gotowość do przemiany – zaznaczył prof. Sławek. Literaturoznawca sformułował także osobisty dekalog składający się ze spostrzeżeń, które zarazem mogą stanowić zalecenia kierowane do współczesnego społeczeństwa.

Wśród nich znalazły się następujące przemyślenia:

1. Przejmijmy, że mamy obowiązki przede wszystkim nie wobec siebie, ale wobec innych.
2. Nie uciekaj od odpowiedzialności. Pytanie, co mogę zrobić by pomoc odnosi się do ciebie. By wiedzieć komu pomoc, patrz uważnie na świat.
3. Nie wierzmy, że cierpienie uszlachetnia i ma jakiś szczególny walor moralny. Naszym zadaniem jest żyć tak, żeby przysparzać jak najmniej cierpień wszystkiemu, co żyje.
4. Praktykuj cnotę gościnności. Pamiętaj o napomnieniu Kanta, że ziemia nie jest nieograniczona i wcześniej czy później będziemy musieli się ścierpieć koło siebie.
5. Nie wierz, że każdy obcy to przestępca, morderca, gwałciciel. Politycy często chcą, żebyś w to uwierzył, bowiem ludźmi zalęknionymi rządzi się bardzo łatwo.
6. Nie boj się. Kto się boi, ten łatwo pada ofiarą wszelkich manipulacji, a wtedy życie traci smak.
7. Praktykuj solidarność. Solidarność to nic innego jak chwila uważnego, troskliwego, nierutynowego, nieideologicznego spojrzenia na świat. W tych chwilach będziesz wiedział, co możesz zrobić dla innych.
8. Jeżeli jesteś młody, darz szkołę życzliwością i szacunkiem, ale nie ulegaj złudzeniom. To nie szkoła, nie lekcje, nie programy, nie żadne reformy nauczania czegoś cię nauczą. To może zrobić tylko nauczyciel, a dla mądrego nauczyciela programy, lektury, cele dydaktyczne to przeszkody, które wie jak omijać. Nauczy cię mądrego życia pomimo szkolnych programów i nakazów, dlatego módl się o mądrych nauczycieli i bądź im wdzięczny.
9. W ogóle bądź wdzięczny. Jest wiele powodów do wdzięczności, choćby ten, że żyjesz na tym świecie, a przecież równie dobrze mogłoby cię nie być. Świat w ogóle nie zauważyłby tego i nadal byłby piękny.
10. Twórz wspólnoty. Nie bądź człowiekiem masy. Człowiek masy dba jedynie o własne interesy. Udaje za wszelką cenę, że jest samowystarczalny, a w związku z tym nigdy nie czuje wdzięczności wobec nikogo, nawet wobec tych, którzy swym wysiłkiem zbudowali mu wygodne życie. Więc kiedy ci wmawiają, że nie było ani dróg, ani mostów i, że dopiero teraz, i że dopiero oni, protestuj.1.

Warto przytoczyć także kilka wypowiedzi dr Jana Olbrychta, europosła. Opowiedział o aktywności obywateli Europy, o tożsamości europejskich relacjach zachodzących w społeczeństwie obywatelskim. – Jeżeli mówimy, żeby obywatele byli aktywni, to jest to tylko częściowa prawda, ponieważ nie chodzi o to, żeby byli w ogóle aktywni, tylko o to, żeby byli aktywni w sposób pożądany, ważny i potrzebny – powiedział dr Olbrycht. - Nie każdy, kto jest aktywny, jest postacią dla społeczeństwa pozytywną. Może być to aktywność, która jest negatywna, destrukcyjna i takiej aktywności nie chcemy. Uważamy ją za rodzaj patologii. Nie chodzi o to, żeby wezwać ludzi do aktywności. To nie jest kwestia fitnessu. To nie jest kwestia zdrowia, ale kwestia myślenia o społeczeństwa – dodał. Podkreślił także, że władza samorządowa nie jest częścią społeczeństwa obywatelskiego, ponieważ jest władzą publiczną, która pochodzi z wyborów powszechnych i zajmuje się zadaniami publicznymi. - Społeczeństwo jest dlatego obywatelskie, że jest spontanicznie tworzone przez obywateli – zauważył.

Po części wykładowej miał miejsce panel dyskusyjny moderowany przez Piotra Bańczyka, w którym uczestniczyli: dr Anna Zasada-Chorab, Magdalena Mike i Piotr Frączak. Po jego zakończeniu uczestnicy wydarzenia wzięli udział w inspirujących warsztatach. Zajęcia poświęcone rozwijaniu umiejętności z zakresu kompetencji liderskich poprowadziła Bernadeta Grobelny, warsztaty z narzędzi i technik planowania partycypacyjnego - Magdalena Mike (UM Dąbrowa Górnicza/Fabryka Pełna Życia), zajęcia dotyczące włączania młodych ludzi w inicjatywy społeczne - Janusz Gorol, a grupa prowadzona przez Piotra Frączaka zajęła się analizą „Niebiznesowego modelu działania”. Zwieńczeniem konferencji była projekcja filmu dokumentalnego „Misja Wolnego” w reżyserii Wojciecha Szwieca.